De afgelopen maanden had ik het vaak over Digitale Transformatie, Digitalisering, en Digitale Werkplekken. Ik ging daarbij voorbij aan het feit dat niet iedereen meekomt. Om te begrijpen waar we het over hebben, definieer ik eerst het begrip digitale laaggeletterdheid.
Definitie digitale laaggeletterdheid
De term digitale laaggeletterdheid heeft betrekking op mensen die om uiteenlopende redenen weerstand ondervinden om via digitale media informatie te vinden, evalueren, maken en te begrijpen. Digitale laaggeletterdheid kan worden veroorzaakt door de afwezigheid van middelen, of door het gebrek aan cognitieve of technische vaardigheden.
“Het kunnen swipen en klikken op een telefoon, is nog geen graadmeter voor het hebben van voldoende digitale vaardigheden”
Ric van Westhreenen / ROODlicht
Waarom is dit een probleem?
Waarom kom ik hier nu zo op? Vaak kom ik situaties tegen waarbij vooruitgang gestremd word door digitale laaggeletterdheid. Een daarvan verbaasde mij zoveel, dat ik hieruit verder onderzoek besloot te doen. Via via werd ik benaderd door iemand die had besloten voor een oplossing gebruik te maken van een veel gebruikte app op je telefoon. De app is gewoon gratis beschikbaar, en heel vaak hebben gebruikers deze ook al.
Wat bleek? In zijn doelgroep was een groep van circa 10 gebruikers die deze app niet konden gebruiken. Niet uit onwil, maar domweg omdat zij geen smartphone hadden. Door zijn keuze sloot hij 10 gebruikers buiten. Zij konden hierdoor niet meer hun werk doen.
Dat geeft aan dat je niet zomaar kan veronderstellen dat je gebruikers allemaal de beschikking hebben over middelen die we bijna als logisch verwachten, en deze ook nog begrijpen. En dat dit gebeurt is eigenlijk in triest. Dat betekent dat onderwijs, overheid en werkgevers niet herkennen dat als er niet voldoende aandacht voor is, vooruitgang gestremd wordt.
Al in 1981 schreef Apple in een advertentie het volgende:
Computer literacy is fast becoming as fundamental a skill as reading or writing
Advertentie in de Wall Street Journal – Apple 1981
Enkele feiten
In 2016 concludeerde het CBS dat in Nederland 22% van de bevolking van 12 jaar en ouder geen of weinig ICT-vaardigheden heeft. Daarbij is het zo dat ongeveer 440.000 mensen een verstandelijke beperking hebben en ca. 2.3 miljoen zwak begaafd. Let wel: de schatting is met grote onzekerheid omgeven omdat de informatie over het aantal mensen in deze groepen nu eenmaal schaars en onvolledig is. (bron: Het aantal mensen met een licht verstandelijke beperking: een schatting | Publicatie | Sociaal en Cultureel Planbureau (scp.nl))
Om goed mee te kunnen doen in de maatschappij moet je voldoende digitale vaardigheden hebben en ook in staat zijn deze op te nemen. Dat zijn vaardigheden die nodig zijn om te kunnen lezen, schrijven en rekenen op digitale apparaten. Met de toename van digitalisatie, wordt de kloof steeds groter tussen degenen die ‘meekomen’ en degenen die het niet ‘bijbenen’. Ook leerlingen die een sociaal-economische achterstand hebben, missen digitale vaardigheden. (bron: Digitale gelijkheid begint op school (kennisnet.nl))
Een recent onderzoek van de Universiteit Twente (maart 2020) met een steekproef onder de Nederlandse bevolking van 1732 respondenten, geeft aan dat 29% niet in staat is om apps te verwijderen van een telefoon of in staat is om een smartphone te verbinden met Wifi. (bron: Digitale vaardigheden: een onderzoeks- en beleidsagenda)
Corona is een eye-opener
Een soort van eye-opener was natuurlijk de plotselinge tsunami door thuisonderwijs dat elke leerling aan een Nederlandse onderwijsinstelling het afgelopen jaar ervaarde. Een deel van de mensen had geen of een tekort aan middelen (geen laptop). Of leerlingen verdwenen tijdelijk van de radar, omdat ze het niet konden bijbenen of vanwege andere onduidelijke redenen (bron: 5200 leerlingen onvindbaar door coronacrisis, druk op speciaal onderwijs groeit | Binnenland | AD.nl). Dit even afgezien van het feit dat de digitale vaardigheden van de leerkrachten ook meermaals tekort schoten. Ook daar kan zeker nog veel vooruitgang worden geboekt.
Digitale laaggeletterdheid kan ook het gevolg zijn van een lichamelijke beperking. Het een sluit het ander niet uit, maar een verband valt wel te leggen. Het is zeker een aandachtspunt, als je beseft dat ongeveer 1 op de 10 Nederlanders een matige of ernstige beperking heeft. Daarnaast is een grote groep mensen (ongeveer 3,6 miljoen) in mindere mate beperkt. (bron: Feiten en cijfers over het aantal mensen met een beperking – Allesoversport.nl)
Normale leven digitaliseert in enorm tempo
Het is een feit dat de wereld om ons heen in toenemende mate digitaliseert. Veel standaard zaken worden vervangen of aangevuld met digitale voorzieningen. Denk bijvoorbeeld aan het zelfscannen bij supermarkten, of het inchecken op het vliegveld via de selfservice counter, danwel het kopen van een kaartje voor de trein.
Mensen met een digitale laaggeletterdheid missen ook kansen. Vacatures komen nu niet meer in de krant, maar staan vooral online. Met daarbij een verwachting dat een deel van het sollicitatieproces plaatsvindt via de digitale weg. Aanbiedingen vindt je veelal online. Sterker nog, sommige zijn uitsluitend online toepasbaar. Denk aan couponcodes voor het bestellen van een pizza. Die kan uitsluitend bij het online bestelproces worden toegepast. Veiligheidsrisico’s ontstaan bij bedrijven, omdat medewerkers niet weten op welke veilige manier ze om moeten gaan met data.
Wat moet er gebeuren?
Is dit op te lossen? Uiteraard is er aandacht voor bij bijvoorbeeld de overheid. Het begint echter bij het onderwijs, werkgever en bij de aanbieder van diensten. Het onderwijs zal meer aandacht moeten besteden aan digitale mogelijkheden en daar de leerlingen in meenemen. Het bezit van een smartphone bij leerlingen, moet niet – per abuis – worden gezien als de maatstaf van digitale ervaring.
Aanbieders van diensten waar digitale mogelijkheden worden toegepast, zullen zich terdege bewust van moeten zijn dat zonder een gedegen adoptie, de overgang niet zal plaatsvinden. Supermarkten moeten gaan werken met een zelfscan coach die helpt bij het zelfscannen om zo de standaard kassa’s uit te kunnen faseren. Pizza ketens (en andere bedrijven) kunnen gebruik maken van speechrecognition om coupon codes mogelijk te laten zijn bij een telefonische bestelling.
De werkgever dient werknemers continue te helpen met het aanleren van nieuwe vaardigheden via trainingen en adoptie programma’s.
Heb je hier vragen over? Of wil je hierover met mij van gedachten wisselen? Dat kan! Bel voor een afspraak.
